O pracy naukowej w bibliotekach raz jeszcze

Z potrzeby poznania poglądów Antoniego Knota na rozmaite kwestie bibliotekarstwa naukowego i nauki o książce zapoznałem się z publikacją Sprawy biblioteczne, (Warszawa, 1956), wydaną jako numer specjalny nieistniejącego już czasopisma "Życie Szkoły Wyższej".

Z punktu widzenia moich oczekiwań artykuł ówczesnego dyrektora wrocławskiej Biblioteki Uniwersyteckiej można uznać za rozczarowujący, gdyż przeważają w nim cytaty lub streszczenia wytycznych I Kongresu Nauki Polskiej z 1951 r., wzorcowego statutu  bibliotek uczelnianych z 1952 r., opracowanego w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego, oraz Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego z 1954 r..
Ale już same dokumenty wskazują, jaką wagę w latach pięćdziesiątych przywiązywano do badań naukowych prowadzonych w bibliotekach akademickich.
Obrady Podsekcji Archiwoznawstwa i Bibliotekoznawstwa Kongresu Nauki Polskiej zakończyły się wnioskami, wedle których badania bibliologiczne winny obejmować:

a) prace teoretyczno-metodyczne,

b) prace nad udostępnianiem zbiorów bibliotek naukowych,

c) prace edytorskie.

W pierwszej grupie wymienione zostały słowniki encyklopedyczne, terminologiczne i biograficzne, w drugiej głównie bibliografie i katalogi centralne, w trzeciej zaś - opracowania materiałów źródłowych oraz czasopism bibliotekoznawczych.

Nawiązujące do wzorcowego statutu bibliotek uczelnianych, nakładającego na biblioteki obowiązek prowadzenia badań, wytyczne Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego w sprawie planowania i prowadzenia prac naukowych w bibliotekach, zatwierdzone przez ministerstwo opisują organizację pracy naukowej, tematykę i kierunki.
Zalecane tematy to:

- informatory o zbiorach i katalogi,

- prace bibliograficzne zgodne z planami naukowymi uczelni,

- prace bibliotekoznawcze i bibliologiczne związane z regionem,

- prace edytorskie oraz

- prace z historii uczelni i prowadzonych w nich badań.

Zaś gdy idzie o kierunki zalecano opracowywanie:

- katalogów czasopism słowiańskich,

- katalogów czasopism regionalnych, znajdujących się w poszczególnych bibliotekach, 

- inwentarzy rękopisów,

- katalogów inkunabułów i starych druków, zwłaszcza poloników,

- bibliografii zawartości czasopism polskich,, zwłaszcza dziewięt-

nastowiecznych,

- indeksów do wydawnictw źródłowych o trwałej wartości naukowej.

Lista jest dość długa, świadcząca zresztą o sugestiach płynących od przedstawicieli różnych bibliotek, z widoczną przewagą uniwersyteckich i innych humanistycznych, posiadających zabytkowe zbiory, których identyfikacja i opracowanie rzeczywiście wymaga szczegółowych badań.
W komentarzu autor zwraca uwagę na liczne trudności, głównie brak etatów, co zmusza kierowanie niemal wszystkich sił na prace o charakterze biurowym i usługowym. Ale nie omieszkał podać, że w kierowanej przezeń bibliotece zatrudnionych było czworo samodzielnych pracowników naukowych, a kilkunastu innych, w tym kilkoro doktorów miało status bibliotekarzy naukowych, korzystało z możliwości prowadzenia badań w godzinach pracy i otrzymywało specjalne dodatki finansowe. Samodzielni pracownicy w ciągu najbliższych kilku lat przeszli do utworzonej w 1957 r. Katedry Bibliotekoznawstwa. Tymczasem jednak sugerował korzystanie z możliwości opłacania badań z funduszu na prace zlecone, a przede wszystkim na stwarzanie klimatu sprzyjającego podejmowaniu prac naukowych przez bibliotekarzy. I sam go stwarzał na tyle, że Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu wskazywana była jako wzorcowa w tym zakresie, na co wskazała m.in. w tej samej książce Helena Więckowska.
A szczegóły organizacji przygotowywania bibliotekarzy do pracy naukowej, motywowania do niej oraz egzekwowania wyników podaje jedna z najbliższych współpracownic Antoniego Knota Marta Burbianka. Dziś są one w większości nieaktualne, bo w bibliotekach nie brak już osób z wyższym kierunkowym wykształceniem. Ale postulat stwarzania zachęt do podejmowania badań naukowych, inspiracji i sugerowania tematów, czuwania ze strony doświadczonych badaczy nad postępami mniej zaprawionych w badaniach i ich dokumentowania oraz  stwarzania możliwości do prezentacji wyników na regionalnych, ogólnopolskich i międzynarodowych konferencjach i kongresach, wspieranie aspiracji do uzyskiwania stopni naukowych, organizacji regularnych seminariów i odczytów z warsztatu badawczego w większości bibliotek uczelnianych wciąż oczekuje na realizację.