Państwo i kościół. Co może oznaczać ich rozdzielenie

Jeden z odwiedzających mój blog napisał, że opowiada się za rozdzieleniem Kościoła i państwa. Należy więc z tego wnosić, że on tej rozdzielności nie dostrzega. Przypuszczam zresztą, że nie on jeden.
Tymczasem Konstytucja RP z 1997 roku w pkt. 3 art. 25 zawiera zapis o autonomii oraz wzajemnej niezależności obu podmiotów. Podobny zapis znajduje się w art. 1 konkordatu między Polską a Watykanem.
Czemu więc znaczna część obywateli naszego kraju nie odczuwa tego rozdziału w praktyce?




Myślę, że z dwóch powodów: Nie jest dla nich jasne, co to pojęcie ma oznaczać oraz dlatego, że ten rozdział nie jest przestrzegany. Przez żadną ze stron. Kościół, czyli episkopat i duchowni wchodzą w sferę instytucji państwa, stając się jego funkcjonariuszami i pracobiorcami (np. kapelani, katecheci), a państwo, tzn. jego funkcjonariusze,  nie tylko się na to godzi, lecz niekiedy przejmuje inicjatywę. Czasem w drodze decyzji poszczególnych organów, a czasem na dziko, np. wieszając krzyż w sali sejmowej, a następnie akceptując skutek tego czynu niejako przez "zasiedzenie". Dodać do tego należy, że Polacy nie znają swojej konstytucji. Nie uczy się o niej w szkole ani nie popularyzuje wśród dorosłych. Zastanawiam się, czy przynajmniej w połowie domów znajduje się jej egzemplarz, spośród tych, które w 1997 roku zostały rozesłane pod wszystkie możliwe adresy. Przypuszczam, że podchodzi się do niej, jak wcześniej do konstytucji z 1952 roku. Która zawierała niekiedy całkiem liberalne zapisy, ale bezceremonialnie były one gwałcone. Mówiło się w niej wprost, że państwo i kościoły "są rozdzielone". Ale jednocześnie nie mogło być mowy o mianowaniu biskupa lub objęciu przezeń diecezji bez zgody przez władze administracyjne, sterowane przez komitety PZPR. Kto wie zresztą, czy biskup mógł wyznaczać proboszczów bez zgody władz politycznych i administracyjnych. O tym, że biskup nie mógł wyruszyć do Watykanu bez zgody władz, w których posiadaniu były paszporty, nie wspomnę.
Próbowałem sobie odpowiedzieć na pytanie, co konkretnie znaczy ów rozdział Kościoła (a właściwie różnych kościołów i związków wyznaniowych) od państwa. Okazuje się, że w kierowanej przeze mnie bibliotece brak publikacji na ten temat. Jest natomiast wiele ich o praktyce w Polsce i na świecie w tym dziele. Być może jakiś wywód teoretyczny można znaleźć w rozdziałach wstępnych, tych o charakterze teoretycznym. Zajrzę, może coś znajdę. Szukałem też odpowiedzi w internecie. Właściwie nie znalazłem nic. W Wikipedii, która nie jest traktowana jako źródło wiarygodne (choć znawcy przytaczają badania, z których wynika, że nie jest ona mniej wiarygodna od encyklopedii autoryzowanych przez renomowanych wydawców) znalazłem najwięcej informacji. Pisze się, że w Unii Europejskiej występują trzy rodzaje koegzystencji między państwem i kościołami: ostra separacja (jak we Francji, gdzie kościoły i związki wyznaniowe mają status stowarzyszeń), przyjazny rozdział (np. Niemcy, Austria, Włochy i francuska Alzacja, konstytucje zawierają Invocatio Dei, wszystkie maja równy status, w drodze umów rozwiązuje się kwestie majątkowe, naukę religii, funkcjonowanie szkół i uczelni kościelnych) oraz zespolenie (np. w Wielkiej Brytanii, Szwecji czy Danii), czyli, że albo kościół ma tam status kościoła państwowego, albo państwo - państwa wyznaniowego. Ostatnio - po blisko 200 latach - status kościoła państwowego stracił luteranizm w Norwegii. oznacza to, że wszystkie kościoły będą traktowane na równi. Ale kapłani będą nadal utrzymywani przez władze samorządowe.
Wygląda więc na to, że w Polsce funkcjonuje również przyjazny rozdział. Tym niemniej nie jest on do końca określony. Trudno orzec, czy określenie to powinno mieć postać ustaw, czy werdyktów Trybunału Konstytucyjnego (który jednak rozstrzyga tylko sprawy, w których wpływają doń skargi) czy po prostu obyczajem właściwym ustrojowi republikańskiemu. Mam jednak wrażenie, że przy ekspansywności kościoła katolickiego dobre obyczaje nie bronią państwa, co obserwujemy obecnie.
Uregulowania wymagaja zaś - moim zdaniem - takie sprawy jak:
   - finansowanie instytucji kościelnych, w szczególności szkół i uczelni,
   - obecność symboli religijnych w instytucjach publicznych,
   - zasady obecności oficjeli kościelnych w uroczystościach i innych wydarzeniach państwowych i samorządowych,
   - forma oddziaływania na stanowienie prawa,
   - kwestia obrazy uczuć religijnych,
   - nauczanie religii i jego finansowanie.
W pierwszej z tych kwestii wzorem jest dla mnie deklaracja prezydenta Johna F. Kennedy'ego, który jako kandydat na ten urząd w 1960 r. zapewniał, że ani jeden cent ze środków publicznych nie zostanie przeznaczony na jakąkolwiek instytucję publiczną. Zwracam uwagę, że na instytucję, a nie cel. Bo jeśli jakaś instytucja kościelna stanie do konkursu np. na projekt badawczy kul kulturowy, to powinna mieć prawo stanięcia na równych prawach z konkurentami. W Polsce tymczasem szkoły i uczelnie wyznaniowe są utrzymywane lub dofinansowywane ze środków publicznych. Spośród blisko 300 uczelni niepublicznych finansowane na takich zasadach jak uczelnie publiczne są tylko uczelnie katolickie. Niestety, tak o tym stanowi konkordat z 1993 r. (art. 14, pkt 1 i 4), który zobowiązuje państwo  i organy samorządu terytorialnego do dotowania szkół i uczelni katolickich..W ogóle gdy czyta się ten dokument artykuł po artykule, ma się nieodparte wrażenie, że ma on postać dyktatu Watykanu w stosunku do państwa polskiego.
Jakby nie patrzeć instytucje publiczne powinny być wolne od symboli jednej religii, gdyż łamie to konstytucyjna zasadę równego traktowania wszystkich religii (Art. 25 pkt 1, który mówi, że "wszystkie kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione"). A że w gruncie rzeczy nie jest możliwe umieszczenie w nich na widocznych miejscach symboli wszystkich religii zarejestrowanych w kraju, nie powinno być dla nich miejsca dla krzyża jako symbolu religii katolickiej.
Ruch Palikota i jego lider uważa, że oficjele kościelni jeśli już są zapraszani na uroczystości państwowe i lokalne, to powinni występować "w cywilu". Moim zdaniem to nie jest ważne. Ważniejsza jest kwestia obecności polityków, konkretnie dostojników państwowych i samorządowych, w uroczystościach kościelnych. Otóż wydaje mi się, że, z pewnymi wyjątkami (jak np.uroczystości żałobne) nie powinni oni brać w nich udziału, ani tym bardziej zasiadać w pierwszych rzędach (dla VIP-ów), gdyż jest to ostentacyjne demonstrowanie własnej religijności. Tym bardziej, że niekiedy powodują oni publiczne zgorszenie, np. w sytuacji tzw. przekazywania sobie znaku pokoju, gdy pod różnymi pretekstami nie chcą sobie owego znaku przekazać.
Jeśli chodzi o wpływ Kościoła na stanowienie prawa,  to grzeszą tu obie strony. Biskupi posuwają się do nacisków psychicznych na posłów i senatorów oraz gróźb ekskomuniką, organizowania akcji pisania listów do posłów, czyli de facto nękania ich, a także stwarzania nacisków na sądy. Z kolei politycy zamiast kierowania się w swoich pracach i głosowaniach wiedzą (swoją i specjalistów) oraz sumieniem, zbyt często kierują się wskazaniami biskupów, otwarcie o tym oświadczając.Moim zdaniem oświadczenia takie powinny dyskwalifikować ich autorów jako posłów i senatorów czy członków Trybunału Konstytucyjnego.Tymczasem powierzane są im urzędy konstytucyjne.
Z artykułem 196 Kodeksu Karnego (o obrazie uczuć religijnych) rozprawia się w  numerze 31 "Polityki" prof. Jan Hartman, twierdząc, że owa obraza uczuć to de facto bluźnierstwo. Gdyby użyć wprost tego terminu Polska stałaby się drugim oprócz Izraela państwem, w którym występuje tego typu przestępstwo.Zbija je wieloma argumentami. Do mnie przemawia najbardziej to, że prawo to nie karze za obrazę uczuć niereligijnych, więc łamie zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa.
Wreszcie kwestia nauczania religii. Wpuszczenie jej do szkół i przedszkoli sprawiło znów sytuację nierówności, gdyż naucza się w zasadzie jednej religii, pozostawiając na marginesie dzieci z rodzin innowierczych i ateistycznych.Poza tym spowodowało to znaczny koszt, gdyż za prace w instytucjach państwowych czy samorządowych, jakimi są szkoły i przedszkola należy płacić. A do tego trwa kampania na rzecz umieszczenia stopni z religii na świadectwach. W tej kwestii nie mam wątpliwości - nauczanie religii powinno wrócić do sal katechetycznych. Wtedy wróci równość dzieci (i ich rodziców) w tej kwestii, a przy okazji państwo zaoszczędzi znacznych kosztów. Do rozważenia jest możliwość wynajmu sal szkolnych czy przedszkolnych na katechezę,
Nie są to z pewnością wszystkie wyznaczniki rozdziału państwa i kościoła na zasadzie  przyjazności obu instytucji, ale chciałby się, żeby chociaż one były dochowane.
Oczywiście nie należy ustawać w dążeniu do takiego rozdziału jak we Francji. Nie wymaga to zmiany konstytucji, ale niezbędne jest wypowiedzenie konkordatu. Jeśli nie w całości, to przynajmniej w tych punktach, których realizacja godzi w równość obywateli naszego państwa.

PS.
Od wpisu minęło ponad dwa lata, podczas których Kościół - nie bez walnego udziału partii rządzących oraz najsilniejszej partii opozycyjnej, znajdujących się na scenie politycznej dzięki poparciu lub za przyzwoleniem biskupów - umocnił i rozszerzył swoje wpływy. Dziś już nie tylko głośno i krytycznie komentuje decyzje władz, ale wpływa na stanowienie prawa (lub raczej nie dopuszcza do zmian, które uważa dla siebie niekorzystne) nie gardząc groźbą ekskomuniki, a także nawołuje do czynnego przeciwstawianiu się porządkowi publicznemu, nierzadko powodując kapitulację władz i instytucji publicznych, które wprowadzają cenzurę, nie dopuszczając do wystawiania sztuk, eksponatów w muzeach czy dzieł sztuki w galeriach.
Z drugiej strony jednak rodzi się opór społeczny, którego wyrazem jest przyspieszenie tendencji sekularystycznych i malejąca liczba wiernych regularnie uczęszczających na nabożeństwa, samoorganizowanie się ludzi krytycznych wobec Kościoła lub jego przewin (np. ukrywanie pedofilii lub ucieczka przed ponoszeniem konsekwencji pedofilii księży oraz mnożenie się stron i portali internetowych ateistów, agnostyków i w ogóle ludzi krytycznych wobec Kościoła.
Niestety, ludzie ci nie znajdują wsparcia ze strony partii politycznych, które albo chowają głowę w piasek, albo  nieprzemyślanymi działaniami i wypowiedziami de facto doprowadziły do kompromitacji dążeń do uczynienia naszego państwa prawdziwie świeckim.